Krystyna Rokiczana
Krystyna Rokiczana (ur. przed 1330 w Pradze, zm. po 1365) –
mieszczka czeska, morganatyczna żona króla Polski Kazimierza
Wielkiego. Krystyna jest wspominana w kilku źródłach
historycznych, m.in. w
Spominkach o Ciołkach
(z początku XV wieku) i aktach śledztwa Stolicy Apostolskiej
dotyczącego unieważnienia małżeństwa Kazimierza Wielkiego z
Adelajdą Heską.
Kazimierz III Wielki
mąż
Krystyny Rokiczany |
Praska mieszczka była córką
wójta Pragi, Wacława. Gdy poznała króla Kazimierza, od
dziesięciu lat była wdową po mieszczaninie praskim Mikulaszu
(Mikołaju) z Rokiczan (zmarł nagle w 1346 roku), kupcu i
ławniku, po którym miała odziedziczyć duży majątek. W maju
1356 Kazimierz Wielki przebywał w Pradze. Wówczas poznał
Rokiczanę i prawdopodobnie zaręczył się. Związek małżeński
został zawarty wkrótce potem w Krakowie, a ślubu udzielał
opat tyniecki Jan. Gdy praska mieszczka zamieszkała w
Krakowie, być może na Wawelu, jej małżonek doprowadził do
wydalenia z kraju legalnej żony – Adelajdy Heskiej.
Królowa Adelajda nie zrezygnowała jednak z walki o prawa
małżeńskie. Ślub Kazimierza i Krystyny był jawną bigamią i
związkiem morganatycznym. Adelajda Heska interweniowała w
Kurii papieskiej oraz u monarchów europejskich. Z Hesji,
zapewne z Kassel, królowa wyjechała na dwór węgierski króla
Ludwika Andegawena. Prosiła tam matkę Ludwika, Elżbietę, o
pomoc w jej sprawie, ale siostra króla Kazimierza nie
chciała działać wbrew swojemu bratu. Tymczasem pożycie
małżonków prawdopodobnie nie trwało długo; Jan Długosz
podaje, że Rokiczana została oddalona od króla krótko po
ślubie po odkryciu skrywanych wad – łysiny i świerzbu,
niewykluczone jednak, że związek przetrwał nieco dłużej – z
akt śledztwa Stolicy Apostolskiej wynika, że Krystyna
przebywała w Polsce jeszcze w 1365, kiedy król poślubiał
kolejną żonę, Jadwigę. Jako inny powód odsunięcia Rokiczany
wymienia się spalenie na jej polecenie chłopskiej chaty,
która miała zasłaniać jej widok Wawelu z dworku w Łobzowie.
Prawdopodobnie Rokiczana została podsunięta królowi przez
cesarza Karola IV. Prowadziła ona korespondencję z cesarzem,
zapewniając mu swoje usługi (list z 13 lipca 1357). Aby
jednak z tego powodu nie padł nawet cień podejrzeń na
cesarza, Karol IV w dokumencie z 3 maja 1356 roku zobowiązał
się w zastępie landgrafa Hesji wypłacić niewypłacony dotąd
posag królowej Adelajdy, dwa tysiące kóp groszy praskich.
Sprawiało to pozorne wrażenie, jakby cesarz zamierzał za
wszelką cenę uratować sypiące się małżeństwo króla Polski.
Małżeństwo Kazimierza z Krystyną było szczególnie korzystne
dla dynastii andegaweńskiej; komplikowało ono jeszcze
bardziej niejasną sytuację matrymonialną króla, zmniejszając
szanse na doczekanie się przez Kazimierza męskiego potomka,
który pozbawiałby tronu polskiego Ludwika Węgierskiego.
Rokiczana odgrywa niebagatelną rolę na kartach powieści
Józefa Ignacego Kraszewskiego Król chłopów (1884). Dziejom
małżeństwa pisarz poświęcił księgę piątą powieści Rokiczana
(tom III). Portretując Krystynę Kraszewski pisał o jej
bogactwie, starannym wykształceniu, pierwszym małżeństwie ze
znacznie starszym mężczyzną, a wygląd charakteryzował
następująco:
Słusznego wzrostu, śnieżnej białości, brunatnych włosów i
oczu, rysów dziwnie pięknych i dostojnych, miała w istocie w
sobie coś królewskiego, pańskiego, ale też i ten poważny
chłód, i ten majestat obojętny życiu, którym się
przystrajają królowe. Rzadko kiedy uśmiech jakby wymuszony
koralowe jej otwierał usta, rzadko wejrzenie powiedziało o
wzruszeniu wewnętrznym.

|